چه عواملی باعث سقط جنین می‌شود؟ بررسی ۱۲ دلایل شایع

سقط جنین یکی از دغدغه‌های مهم بسیاری از زنان و خانواده‌هاست که می‌تواند تأثیر عمیقی بر سلامت روانی و جسمانی آن‌ها داشته باشد. سوالی که اغلب مطرح می‌شود این است: «چه عواملی باعث سقط جنین می‌شود؟» یا «عواملی که باعث سقط جنین می‌شود چیست؟» در ادامه‌ این مقاله از سایت دکتر هدی حق نظر، بهترین متخصص زنان ساری، به بررسی کامل و علمی عواملی که باعث سقط جنین می‌شود خواهیم پرداخت و نگاهی دقیق به عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین خواهیم داشت تا با آگاهی بیشتر، بتوانید در مسیر یک بارداری سالم گام بردارید.

سقط جنین چیست؟

سقط جنین یکی از تجربیات ناراحت ‌کننده و نگران ‌کننده در دوران بارداری است که اغلب بدون هشدار قبلی و به‌ صورت ناگهانی رخ می‌دهد. از نظر پزشکی، سقط جنین به از دست رفتن خود به‌ خودی جنین پیش از هفته بیستم بارداری گفته می‌شود. این اتفاق می‌تواند برای هر زنی، حتی بدون سابقه‌ بیماری یا مشکل خاص، رخ دهد. بسیاری از زنان ممکن است حتی پیش از آنکه از بارداری خود آگاه شوند، دچار سقط زودهنگام شوند؛ به‌همین دلیل آمارهای واقعی سقط ممکن است بیش از آن چیزی باشد که به ‌صورت رسمی ثبت شده است.

برخی منابع معتبر پزشکی تخمین می‌ زنند که تا ۵۰ درصد از بارداری ‌ها ممکن است به نوعی با سقط جنین به پایان برسند، اما بیشتر این سقط ‌ها بسیار زود و در مراحل ابتدایی بارداری اتفاق می‌افتند. این پدیده، گرچه ناراحت ‌کننده است، اما در اغلب موارد به معنای ناتوانی در باروری نیست. بسیاری از زنانی که تجربه سقط داشته ‌اند، بعدها بارداری سالم و موفقی را تجربه کرده‌اند.

اما سؤال مهم اینجاست: علت سقط جنین چیست؟ یا دقیق ‌تر: چه عواملی باعث سقط جنین می‌شود؟ پاسخ به این سؤال ممکن است پیچیده باشد، زیرا سقط جنین می‌تواند ناشی از مجموعه ‌ای از دلایل باشد؛ از جمله ناهنجاری‌ های ژنتیکی، مشکلات هورمونی، بیماری‌ های زمینه‌ای، سبک زندگی ناسالم یا حتی شرایط خاص رحم و دهانه رحم. گاهی نیز ممکن است علت سقط مشخص نشود و با عنوان “سقط بی‌دلیل” شناخته شود.

چه عواملی باعث سقط جنین می‌شود؟

۱. سن مادر و نارسایی خونی

یکی از مهم‌ ترین عواملی که باعث سقط جنین می‌شود، سن مادر است. بهترین بازه سنی برای بارداری معمولاً بین ۲۰ تا ۳۵ سالگی است، چون در این دوره تخمک‌ها از کیفیت بهتری برخوردارند. اما با بالا رفتن سن (به ‌ویژه بالای ۳۵ سال)، کیفیت تخمک کاهش پیدا می‌کند و احتمال ناهنجاری‌های ژنتیکی و کروموزومی افزایش می ‌یابد که می‌تواند به سقط منجر شود.

با این حال، بالا بودن سن لزوماً به معنای پایان امکان بارداری موفق نیست. بسیاری از زنان در سنین بالاتر، با مراقبت دقیق و پیگیری پزشکی، بارداری سالمی را تجربه می‌کنند. با توجه به اینکه نارسایی‌ های خونی نیز می‌توانند جریان خون به جنین را مختل کنند، این عامل هم در برخی موارد در بروز سقط نقش دارد.

۲. عفونت‌های مادر

یکی از عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین، ابتلا به عفونت در دوران بارداری است. عفونت‌ های رحمی، دستگاه ادراری، مقاربتی یا سیستمیک می‌توانند محیط داخلی رحم را نا امن کرده و عملکرد طبیعی جفت را مختل کنند. عفونت ‌هایی مثل سرخچه، توکسوپلاسموز، سیتومگالو ویروس، سیفلیس، لیستریوز و کلامیدیا از جمله مواردی هستند که می ‌توانند به صورت مستقیم بر جنین اثر گذاشته و سقط ایجاد کنند.

۳. اختلالات ژنتیکی و کروموزومی

در بسیاری از موارد، علت سقط جنین به مشکلات ژنتیکی بازمی‌ گردد. این ناهنجاری‌ ها یا از والدین به ارث می ‌رسند یا به ‌طور خود به‌ خودی هنگام تقسیم سلولی رخ می ‌دهند. اگر ساختار کروموزوم‌ ها دچار اختلال شود، جنین قادر به رشد طبیعی نخواهد بود. اختلالاتی مانند سندرم داون یا سندرم ترنر از نمونه‌های شناخته ‌شده هستند. انجام آزمایش ژنتیک در موارد سقط مکرر توصیه می ‌شود.

۴. قرار گرفتن در محیط آلوده

محیط زندگی مادر در دوران بارداری نقش مهمی در سلامت جنین دارد. قرار گرفتن طولانی ‌مدت در معرض آلاینده‌هایی مانند فلزات سنگین، مواد شیمیایی صنعتی، بنزن، ترکیبات آلی فرار یا حتی آلودگی شدید هوا، می‌تواند روی رشد جنین و عملکرد جفت تأثیر منفی بگذارد. این عوامل با افزایش التهاب بدن و استرس اکسیداتیو، در لیست عواملی که باعث سقط جنین می‌شوند، قرار می ‌گیرند.

۵. ناتوانی در لانه‌ گزینی صحیح

اگر تخمک لقاح ‌یافته نتواند به‌ درستی به دیواره رحم بچسبد، بارداری پایدار نخواهد بود. در روش ‌هایی مثل IVF، اگر زمان لانه ‌گزینی خیلی زود یا خیلی دیر باشد، احتمال عدم موفقیت بالا می ‌رود. این اختلال در فرایند ابتدایی بارداری ممکن است به سقط زودرس منجر شود.

۶. ناهنجاری ‌های ساختاری دهانه رحم یا رحم

ساختار غیرطبیعی رحم، مانند رحم دوشاخه، وجود فیبروم، چسبندگی رحم یا نارسایی دهانه رحم، از دلایل شناخته ‌شده سقط هستند. دهانه رحم در دوران بارداری باید بسته و مقاوم باشد، اما در صورت نارسایی یا باز شدن زودهنگام، جنین نمی ‌تواند حفظ شود. در این شرایط، گاهی پزشکان از روش ‌هایی مانند سرکلاژ (دوخت دهانه رحم) یا درمان با پروژسترون استفاده می ‌کنند.

۷. سیگار کشیدن و مصرف الکل

سیگار و الکل از جمله عواملی هستند که باعث سقط جنین می‌شوند. دود سیگار حاوی مواد سمی است که جریان خون به جفت را کاهش می ‌دهد و اکسیژن‌ رسانی به جنین را مختل می‌کند. الکل نیز با عبور از جفت به جنین آسیب می‌زند و می‌ تواند رشد او را متوقف کند. حتی مصرف کم یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران، خطرناک است.

۸. چاقی مفرط

چاقی، به ‌ویژه اگر شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۳۰ باشد، یکی از عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین است. اضافه وزن باعث بروز اختلالات هورمونی، مقاومت به انسولین، افزایش التهاب بدن و افزایش احتمال ابتلا به دیابت بارداری و فشار خون بالا می‌شود. این شرایط، محیط مناسبی برای رشد جنین ایجاد نمی‌کنند.

۹. مسمومیت غذایی و مصرف دارو های ممنوعه

برخی مسمومیت‌ های غذایی ممکن است با اسهال یا استفراغ شدید همراه باشند که کم ‌آبی بدن را به دنبال دارد. این وضعیت برای جنین بسیار خطرناک است. همچنین مصرف خودسرانه برخی داروها یا قرص‌های اورژانسی می‌تواند چرخه قاعدگی و تعادل هورمونی را برهم بزند و احتمال سقط را افزایش دهد.

۱۰. سابقه سقط جنین

داشتن یک یا چند سقط در گذشته می‌تواند احتمال سقط‌ های بعدی را افزایش دهد. گرچه همه زنان با سابقه سقط، دوباره آن را تجربه نمی‌کنند، اما این افراد باید حتماً قبل از بارداری بعدی، تحت نظر پزشک قرار بگیرند. سقط‌های مکرر نیازمند بررسی تخصصی و ارزیابی دقیق از نظر ژنتیکی، هورمونی و ساختاری است.

۱۱. بیماری‌های زمینه‌ای مادر

یکی دیگر از عواملی که باعث سقط جنین می‌شود، ابتلای مادر به بیماری‌های زمینه‌ای کنترل‌نشده است. اختلالاتی مانند دیابت نوع ۱ و ۲، کم ‌کاری یا پرکاری تیروئید، بیماری‌های خودایمنی و نقص در ترشح هورمون پروژسترون می‌توانند محیط رحم را برای رشد طبیعی جنین نامناسب کنند.

در بیماران دیابتی، اگر قند خون به‌خوبی کنترل نشود، احتمال ناهنجاری‌های جنینی افزایش پیدا می‌کند. اختلالات تیروئیدی نیز با تأثیر مستقیم بر متابولیسم و هورمون‌های بارداری، یکی از دلایل شناخته‌ شده برای سقط زودرس یا دیررس هستند.

در نتیجه، کنترل و درمان به ‌موقع بیماری‌های زمینه‌ای، نقش کلیدی در پیشگیری از سقط جنین دارد و توصیه می‌شود زنان پیش از بارداری یا در ماه‌های ابتدایی، تحت نظر پزشک متخصص قرار بگیرند تا از نظر این بیماری ‌ها بررسی شوند.

۱۲. سوء تغذیه شدید

سوء تغذیه شدید یکی از عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین است که معمولاً کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، اما نقش بسیار مهمی در سلامت مادر و جنین ایفا می‌کند. کمبود مواد مغذی ضروری مانند اسید فولیک، آهن، کلسیم، ویتامین B12، روی و پروتئین می‌تواند باعث اختلال در رشد طبیعی جنین شده و ریسک سقط را افزایش دهد.

علت سقط جنین در موارد مرتبط با تغذیه، معمولاً به این برمی‌گردد که بدن مادر توان کافی برای پشتیبانی از بارداری را ندارد. مثلا، کمبود شدید اسید فولیک با نقایص لوله عصبی در جنین و سقط در سه‌ماهه اول مرتبط است. همچنین، فقر آهن و کم‌خونی شدید می‌تواند منجر به کم‌اکسیژنی جنین و در نهایت مرگ داخل رحمی یا سقط شود.

در مواردی که مادر دچار کاهش شدید وزن، بی‌اشتهایی عصبی یا رژیم‌های غذایی افراطی باشد، تعادل هورمونی بدن نیز به هم می‌ریزد و شرایط رحم برای نگهداری جنین مناسب نخواهد بود. به‌علاوه، بدن در حالت سوء تغذیه وارد وضعیت استرس بیولوژیکی می‌شود که خود یکی از فاکتورهای منفی در موفقیت بارداری است.

سقط جنین در سه ماهه اول بارداری؛ علت سقط جنین در ابتدای بارداری چیست؟

سقط جنین در سه ماهه اول بارداری شایع ‌ترین نوع آن است و اغلب به دلیل مشکلات کروموزومی جنین و اختلالات جفت رخ می‌دهد. در این مرحله، ممکن است جنین به دلایل ناشناخته‌ ای کروموزوم‌ های اضافی یا ناکافی داشته باشد که باعث ناتوانی در رشد طبیعی او می‌شود و در نهایت منجر به سقط می‌شود. همچنین، اختلال در عملکرد جفت که مسئول تامین مواد مغذی و اکسیژن به جنین است، می‌تواند از دیگر عوامل مؤثر در سقط جنین در این دوره باشد.

عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین در سه ماهه اول شامل موارد زیر است:

• سن مادر: سن مادر نقش بسیار مهمی در ریسک سقط جنین دارد. زنان زیر ۳۰ سال کمترین خطر را دارند و با افزایش سن به خصوص بعد از ۳۵ سال، احتمال سقط بیشتر می‌شود. به طوری که در زنان بالای ۴۵ سال، بیش از ۵ مورد از هر ۱۰ بارداری به سقط منجر می‌شود.
• چاقی و اضافه وزن شدید: چاقی می‌تواند تعادل هورمونی را مختل کرده و روند رشد طبیعی جنین را با مشکل مواجه کند.
• استعمال سیگار و مواد مخدر: مواد سمی موجود در دود سیگار و مواد مخدر باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین و آسیب به جفت می‌شوند.
• مصرف زیاد کافئین و الکل: مصرف بیش از حد کافئین و الکل نیز به عنوان عوامل شناخته شده‌ای هستند که خطر سقط جنین را بالا می‌برند.

علت سقط جنین در سه ماهه دوم

در سه ماهه دوم، سقط جنین بیشتر ناشی از مشکلات ساختاری و بیماری ‌های مزمن مادر است. عواملی که باعث سقط جنین در این مرحله می‌شوند عبارتند از:

• نارسایی یا ناهنجاری دهانه رحم: ضعف دهانه رحم که باعث باز شدن زودرس آن و خروج جنین می‌شود، از عوامل اصلی سقط در این دوره است.
• بیماری‌های مزمن کنترل نشده: بیماری‌ هایی مانند دیابت کنترل نشده، فشار خون بالا، لوپوس، بیماری‌های کلیوی و اختلالات تیروئید به طور قابل توجهی خطر سقط را افزایش می‌دهند.
• عفونت‌ها: عفونت‌هایی مثل سرخجه، واژینوز باکتریایی، اچ‌ آی ‌وی، کلامیدیا، سوزاک، سیفلیس و مالاریا نیز از عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین هستند.
• مسمومیت‌ها و عوامل محیطی: مسمومیت غذایی، به ویژه مصرف گوشت و محصولات لبنی آلوده، و قرار گرفتن در معرض سموم مختلف می‌تواند به سقط منجر شود.
• مصرف برخی داروها: داروهایی که برای درمان بیماری‌های مختلف مثل آکنه، زخم معده، آرتریت و تسکین درد استفاده می‌شوند، در صورت مصرف خودسرانه می‌توانند باعث سقط شوند.
• مشکلات رحم و فیبروم‌ها: ناهنجاری‌ های مادرزادی رحم، چسبندگی‌های داخلی و فیبروم‌ها نیز خطر سقط جنین را افزایش می‌دهند.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک: این سندرم که باعث اختلال در تخمک‌ گذاری می‌شود، ارتباط مستقیمی با افزایش ریسک سقط جنین دارد.

سقط جنین در سه ماهه سوم

در سه ماهه سوم بارداری، سقط جنین نسبت به دو دوره قبلی کمتر اتفاق می‌افتد، اما هنوز هم برخی عوامل باعث افزایش خطر آن می‌شوند:

• استعمال سیگار، مصرف الکل و مواد مخدر: این موارد همچنان بزرگ ‌ترین عوامل خطر سقط جنین در مراحل پیشرفته بارداری هستند.
• جدا شدن زودرس جفت از دیواره رحم: این وضعیت اورژانسی که باعث قطع تغذیه جنین می‌شود، می ‌تواند به سقط یا زایمان زودرس منجر شود.
• بیماری‌های مزمن کنترل نشده مادر: بیماری‌ هایی که به خوبی کنترل نشده‌اند، ممکن است باعث کاهش خون ‌رسانی به جنین شوند.

اگرچه عواملی که نام برده شد از دلایل شایع سقط جنین هستند، ولی علت سقط باید به صورت دقیق‌ تر و تخصصی‌تر توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد. این بررسی‌ ها شامل آزمایش‌های خون، بررسی هورمونی، تست‌های ژنتیکی، سونوگرافی و حتی مشاوره تخصصی می‌شود. اگر شما یا اطرافیانتان سابقه سقط جنین دارید، توصیه می‌شود حتما با یک متخصص زنان و زایمان یا متخصص باروری مشورت کنید تا با شناسایی دقیق عوامل مؤثر، بهترین راهکارهای پیشگیری و درمان ارائه شود.

کدام بیماری‌ ها ریسک سقط جنین را افزایش می‌دهند؟

برخی بیماری‌ها می‌توانند سلامت مادر و جنین را تحت تأثیر قرار دهند و احتمال سقط جنین، به ویژه سقط‌های مکرر، را بالا ببرند. به همین دلیل انجام آزمایش‌های قبل از بارداری و مراقبت‌های منظم در طول بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد تا بیماری‌ها شناسایی و کنترل شوند. در ادامه مهم‌ترین بیماری ‌هایی که از عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین هستند، معرفی می‌ شوند.

✅ اختلالات تیروئید (کم‌کاری و پرکاری تیروئید): این بیماری‌ها باعث اختلال در تعادل هورمون‌های حیاتی برای رشد جنین می‌شوند و می‌توانند خطر سقط جنین را افزایش دهند.

✅ دیابت (نوع ۱ و ۲، به‌ویژه کنترل نشده): دیابت کنترل نشده منجر به بالا رفتن قند خون و ناهنجاری‌های جنینی می‌شود و احتمال سقط را افزایش می‌دهد. کنترل دقیق قند خون قبل و در طول بارداری برای کاهش خطرات بسیار حیاتی است.

✅ بیماری‌ های خودایمنی (مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک و سندرم آنتی فسفولیپید): این بیماری‌ها می‌ توانند باعث ایجاد لخته‌های خونی در جفت شوند و جریان خون را مختل کنند، که نتیجه آن کاهش تغذیه جنین و افزایش ریسک سقط جنین است.

✅ عفونت‌ها: برخی عفونت‌های باکتریایی و ویروسی مانند سرخچه، سیتومگالوویروس، واژینوز باکتریایی و عفونت‌های مقاربتی می‌توانند خطر سقط را بالا ببرند.

✅ ناهنجاری‌های ساختاری رحم (مثل سپتوم یا فیبروم رحم): این مشکلات می‌توانند شرایط رحم را برای نگهداری جنین سخت کنند و احتمال سقط را افزایش دهند.

✅ اختلالات لخته شدن خون: این اختلالات موجب تشکیل لخته ‌های غیرطبیعی در عروق جفت شده و خطر سقط جنین را افزایش می‌دهند.

✅ سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): این اختلال هورمونی باعث اختلال در تخمک‌گذاری می‌شود و در نتیجه می‌تواند ریسک سقط جنین را بالا ببرد.

✅ بیماری کلیوی: اختلال در عملکرد کلیه‌ها با ایجاد مشکلاتی مانند پیش‌اکلامپسی و کاهش رشد جنین ارتباط دارد و ممکن است منجر به سقط شود.

✅ بیماری‌های قلبی مادرزادی و فشار خون بالا: فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی می‌توانند باعث کاهش خون‌رسانی به جفت، زایمان زودرس و سقط جنین شوند.

انواع سقط جنین و تعاریف آن

سقط جنین انواع مختلفی دارد که هر کدام علائم و شرایط خاص خود را دارند و شناخت دقیق آن‌ها می‌ تواند به تشخیص سریع و پیشگیری از مشکلات بیشتر کمک کند. در اینجا به مهم‌ ترین انواع سقط جنین می ‌پردازیم:

✅ تهدید به سقط
این حالت زمانی رخ می‌ دهد که خونریزی رحمی در نیمه اول بارداری همراه با دهانه رحم بسته باشد. شیوع این وضعیت بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است و در نیمی از موارد منجر به سقط می‌شود. در چنین شرایطی استراحت کافی و مصرف داروهای مسکن و آرام‌ بخش تحت نظر پزشک توصیه می‌شود. با وجود خونریزی، ممکن است بارداری ادامه یابد و جنین سالم باقی بماند.

✅ سقط اجتناب ‌ناپذیر
زمانی است که علاوه بر خونریزی و درد، کیسه آب پاره شده و دهانه رحم باز شده است. در این شرایط، توقف روند سقط غیرممکن بوده و احتمال از دست رفتن جنین بسیار بالا است.

✅ سقط ناقص
در این نوع سقط، تنها بخشی از بافت‌های حاملگی مانند جنین یا جفت از رحم خارج می‌شود و بخشی از آن باقی می ‌ماند. این حالت معمولا با درد و خونریزی شدید همراه است و نیاز به درمان فوری پزشکی برای تخلیه باقی ‌مانده‌های حاملگی دارد؛ در غیر این صورت، خطر خونریزی طولانی مدت و عفونت افزایش می‌ یابد.

✅ سقط کامل
در این نوع، تمامی بافت‌های حاملگی به طور کامل از رحم خارج می‌شوند و دهانه رحم بسته می‌گردد. خونریزی و انقباضات رحمی به تدریج کاهش یافته و بارداری به پایان می‌رسد.

✅ سقط مکرر
اگر یک خانم دو یا سه بار متوالی در سه ماهه اول بارداری سقط جنین داشته باشد، به آن سقط مکرر گفته می‌شود. سقط مکرر به دو نوع تقسیم می ‌شود:

• سقط مکرر اولیه:  بانوانی که هیچ ‌گاه نوزاد زنده به دنیا نیاورده‌اند.
• سقط مکرر ثانویه:  بانوانی که سابقه تولد نوزاد زنده داشته‌ اند اما بعد از آن چند بار سقط کرده‌اند.
  سقط مکرر یکی از عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین است که نیاز به بررسی‌ های تخصصی دارد.

✅ سقط القایی (عمدی)
این نوع سقط عمدی و به دلایل غیرطبیعی صورت می ‌گیرد، یعنی فرایند بارداری به صورت ارادی خاتمه می‌یابد. در بسیاری از کشورها سقط القایی مغایر با قوانین است و به آن سقط غیرقانونی یا سقط جنایی گفته می‌شود.

✅ سقط از دست رفته
در این حالت جنین داخل رحم می ‌میرد اما بدن آن را دفع نمی ‌کند و بافت‌های حاملگی همچنان در رحم باقی می‌مانند. معمولاً تشخیص آن با سونوگرافی انجام می‌شود و نیاز به مداخله پزشکی دارد.

سخن پایانی

سقط جنین موضوعی حساس و پیچیده است که تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. شناخت عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین، از جمله ناهنجاری ‌های ژنتیکی، مشکلات هورمونی، بیماری‌ های مزمن و شرایط محیطی، نقش مهمی در مدیریت بهتر بارداری و کاهش خطرات آن دارد. همچنین آگاهی از انواع سقط جنین و نشانه‌ های هر کدام می‌تواند به تشخیص سریع ‌تر و درمان مناسب کمک کند. اگرچه همیشه نمی‌توان از سقط جنین جلوگیری کرد، اما با مراجعه به پزشک متخصص و انجام مراقبت‌های پیش از بارداری و در طول آن، می‌توان شانس تولد نوزاد سالم را به طور چشمگیری افزایش داد. سلامت خود و جنین ‌تان را جدی بگیرید و هرگونه نگرانی را با پزشک خود مطرح کنید.