بی اختیاری ادرار اضطراری (اورژانسی) چیست؟ راهنمای تشخیص و درمان سریع

بی اختیاری ادرار اضطراری یا بی اختیاری ادرار فوریتی، مشکلی است که بسیاری از افراد به ویژه زنان مسن با آن مواجه می‌شوند. این عارضه باعث می‌شود فرد به طور ناگهانی و غیرقابل کنترل احساس دفع ادرار کند و گاهی حتی پیش از رسیدن به سرویس بهداشتی، دچار نشت ادرار شود. بی اختیاری ادرار اورژانسی می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد، اما خبر خوب این است که با تشخیص به موقع و درمان‌های موثر، این مشکل قابل کنترل و بهبود است. در این متن به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان بی اختیاری ادرار اضطراری پرداخته‌ایم تا شما را در مسیر مدیریت این عارضه همراهی کنیم.

بی اختیاری ادرار اضطراری (اورژانسی) چیست؟

بی اختیاری ادرار اضطراری که گاهی با عنوان بی اختیاری ادرار فوریتی یا بی اختیاری ادرار اورژانسی نیز شناخته می‌شود، یکی از رایج‌ترین انواع بی اختیاری است که با احساس ناگهانی و شدید برای دفع ادرار همراه است. در این شرایط، فرد معمولاً قبل از اینکه فرصت رفتن به دستشویی را پیدا کند، دچار نشت غیرارادی ادرار می‌شود. این حالت نه‌تنها می‌تواند موجب خجالت و ناراحتی شود، بلکه انجام بسیاری از فعالیت‌های روزمره مانند حضور در جمع، سفر یا حتی رفتن به محل کار را با دشواری همراه می‌سازد. بی اختیاری ادرار اورژانسی ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما در زنان و افراد سالمند شیوع بیشتری دارد.

این نوع بی اختیاری معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات مثانه به صورت ناخواسته و بدون فرمان آگاهانه مغز منقبض می‌شوند. این انقباض ناگهانی، فشار زیادی به مثانه وارد کرده و باعث نشت ادرار می‌شود، حتی اگر مثانه پر هم نباشد. در چنین حالتی، اسفنکتر که وظیفه نگه‌داشتن ادرار را دارد، دیگر قادر به کنترل فشار وارده نیست و نشت رخ می‌دهد. به همین دلیل، بی اختیاری ادرار اضطراری اغلب با اصطلاح “مثانه بیش‌فعال” نیز شناخته می‌شود.

با وجود تمام این مشکلات، خوشبختانه بی اختیاری ادرار اورژانسی یک بیماری قابل درمان است. امروزه روش‌های درمانی متعددی برای کاهش یا از بین بردن این مشکل وجود دارد که بسته به شدت علائم و شرایط فردی انتخاب می‌شوند.

آیا بی اختیاری ادرار فوریتی قابل درمان است؟

اگر بی اختیاری ادرار اضطراری باعث اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره شما شده باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. در بسیاری از موارد، با ایجاد تغییرات ساده در سبک زندگی یا دریافت درمان‌های پزشکی، می‌توان علائم بی اختیاری ادرار فوریتی را کاهش داد یا حتی به طور کامل متوقف کرد.

برای برخی بیماران به ویژه زنان مبتلا به بی اختیاری ادرار اورژانسی، پزشک انجام تست ارودینامیک را پیشنهاد می‌دهد. این آزمایش که به صورت سرپایی و در حدود پانزده دقیقه انجام می‌شود، شامل قرار دادن یک سوند ظریف در مثانه است تا عملکرد مثانه و دریچه‌های آن بررسی شود. تست ارودینامیک اطلاعات دقیقی مانند حجم مثانه، وجود مثانه پیش فعال، وضعیت سلامتی دریچه مثانه و میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه را فراهم می‌کند. با تشخیص دقیق نوع بی اختیاری ادرار اضطراری، پزشک می‌تواند بهترین و مناسب ‌ترین روش درمانی را برای هر فرد انتخاب کند تا به بهبود کیفیت زندگی و رفع مشکلات ناشی از بی اختیاری ادرار فوریتی کمک کند.

علت بی اختیاری ادرار اضطراری، فوریتی یا اورژانسی چیست؟

علت دقیق بی اختیاری ادرار اضطراری در همه افراد یکسان نیست و گاهی ترکیبی از عوامل جسمی، عصبی یا ساختاری در بروز آن نقش دارند. با این حال، برخی از دلایل نسبتاً شناخته‌شده وجود دارند که پزشکان بر اساس آن‌ها اقدام به تشخیص و درمان این نوع بی اختیاری می‌کنند. در ادامه مهم‌ترین علل این عارضه توضیح داده شده‌اند:

۱. اختلالات سیستم عصبی

یکی از دلایل اصلی بروز بی اختیاری ادرار اضطراری، اختلالات مربوط به دستگاه عصبی است. بیماری‌هایی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS)، سکته مغزی، پارکینسون، تومورهای نخاعی، آسیب به نخاع و برخی ناهنجاری‌های مادرزادی مانند مننگوسل یا مننگومیلوسل می‌توانند باعث شوند که مثانه کنترل خود را از دست بدهد. این مشکلات باعث بروز انقباضات غیرارادی در مثانه شده و احساس دفع ناگهانی و غیرقابل کنترل را ایجاد می‌کنند که به آن بی اختیاری ادرار اورژانسی یا فوریتی گفته می‌شود.

۲. مثانه بیش‌فعال (Overactive Bladder)

مثانه بیش‌فعال زمانی اتفاق می‌افتد که مثانه بدون هشدار و بدون دلیل مشخصی منقبض شود. در این حالت، فرد دچار احساس ناگهانی و شدید برای دفع ادرار می‌شود که گاهی تا پیش از رسیدن به سرویس بهداشتی، منجر به نشت ادرار خواهد شد. این نوع بی اختیاری که اغلب بدون بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شود، تحت عنوان بی اختیاری ادرار فوریتی شناخته می‌شود و در بسیاری از موارد در زنان و افراد مسن شایع‌تر است.

۳. عفونت‌های ادراری و مثانه

عفونت‌های مثانه و پیشابراه یکی از عوامل محرک بی اختیاری ادرار اضطراری هستند. این عفونت‌ها باعث تحریک دیواره مثانه شده و منجر به اسپاسم یا انقباض ناگهانی آن می‌شوند. در چنین شرایطی، فرد به طور ناگهانی نیاز شدید به ادرار پیدا می‌کند و در صورت تأخیر، احتمال نشت ادرار وجود دارد. این نوع بی اختیاری معمولاً موقت بوده و با درمان عفونت، به طور کامل برطرف می‌شود.

۴. اختلال در عملکرد مثانه

التهاب مثانه، تحریک‌پذیری بیش از حد یا انقباضات غیرطبیعی مثانه از جمله دلایلی هستند که ممکن است حتی بدون هیچ بیماری زمینه‌ای، باعث بی اختیاری ادرار اورژانسی شوند. در این موارد، مثانه به درستی کش نمی‌آید یا به‌طور غیرارادی منقبض می‌شود. چنین حالتی می‌تواند فعالیت‌های روزانه، خواب شبانه و حضور در جمع را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

۵. انسداد یا اختلالات ساختاری

وجود سنگ در مثانه، انسداد دهانه خروجی مثانه یا بزرگ شدن پروستات در مردان می‌تواند باعث ایجاد فشار و تحریک مزمن مثانه شود. این فشار می‌تواند باعث بروز انقباضات ناگهانی و در نتیجه بی اختیاری ادرار فوریتی شود. همچنین در موارد نادری، تومورها و سرطان مثانه نیز ممکن است با علائمی مانند فوریت در ادرار همراه باشند.

۶. افزایش سن

با افزایش سن، عضلات مثانه و کف لگن ضعیف‌تر شده و کنترل مثانه سخت‌تر می‌شود. به همین دلیل، بی اختیاری ادرار اضطراری در زنان مسن بسیار شایع‌تر است. تغییرات هورمونی، کاهش کشش بافت‌های عضلانی و کاهش ظرفیت مثانه از جمله عواملی هستند که در این روند نقش دارند.

۷. چاقی و افزایش وزن

اضافه‌وزن و چاقی می‌توانند با وارد آوردن فشار مداوم به مثانه و عضلات لگنی، زمینه‌ساز بی اختیاری ادرار اورژانسی شوند. فشار ناشی از بافت‌های اضافی شکمی روی مثانه، کنترل طبیعی آن را مختل کرده و احتمال نشت ناگهانی ادرار را افزایش می‌دهد.

۸. علل ترکیبی یا ناشناخته

در برخی افراد، علت خاص و مشخصی برای بی اختیاری ادرار فوریتی یافت نمی‌شود. گاهی اوقات ترکیبی از عوامل مانند سن، استرس، التهاب مثانه یا مشکلات عصبی به طور هم‌زمان وجود دارد و باعث می‌شود مثانه به‌طور غیرطبیعی واکنش نشان دهد. در این حالت، بررسی کامل و تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص اورولوژی ضروری است.

علائم بی اختیاری ادرار اضطراری و فوریتی

آشنایی با علائم بی اختیاری ادرار اضطراری نقش بسیار مهمی در تشخیص به موقع و آغاز درمان موثر این بیماری دارد. یکی از شاخص‌ترین علائم این نوع بی اختیاری، احساس ناگهانی و شدید نیاز به دفع ادرار است که گاهی فرد فرصت رسیدن به دستشویی را ندارد. علاوه بر این، نشت غیرارادی ادرار در زمان‌ها و مکان‌های نامناسب نیز از علائم مهم این بیماری است؛ برای مثال، ممکن است فرد هنگام خواب دچار ریزش ادرار شود یا در مکان‌های عمومی هنگام راه رفتن این مشکل برایش پیش بیاید که این شرایط به شدت ناراحت‌کننده و غیرطبیعی است و نیازمند پیگیری و درمان است.

با مشاهده این علائم، طبیعی است که فرد دچار نگرانی شود، اما باید بدانید که با تشخیص سریع و درمان مناسب، حتی در موارد خفیف، می‌توان با روش‌هایی مانند ورزش‌های تقویتی مثانه، بی اختیاری ادرار فوریتی را کنترل و بهبود بخشید.

برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به بی اختیاری ادرار اضطراری قرار دارند، از جمله:

• سالمندان
• زنان پس از جراحی‌های لگنی مانند سزارین
• افراد دارای اضافه وزن
• مردانی که جراحی پروستات داشته یا دچار مشکلاتی مانند بزرگ شدن یا التهاب پروستات هستند
• افرادی که به دلایل مختلف مانند دیابت، سکته مغزی یا آسیب‌های عصبی دچار اختلال در عملکرد عصب‌ها شده‌اند
• بیماران مبتلا به سرطان‌های خاص مثانه یا پروستات
• کسانی که به طور مکرر دچار عفونت‌های مجاری ادراری می‌شوند

شناخت این عوامل می‌تواند به پیشگیری و درمان بهتر بی اختیاری ادرار اورژانسی کمک کند و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

به چه پزشکی برای درمان بی اختیاری ادرار مراجعه کنیم؟

اگر دچار بی اختیاری ادرار اضطراری هستید، بهترین گزینه مراجعه به پزشک متخصص زنان است. این متخصصان با تجربه و دانش کافی می‌ توانند علت دقیق بی اختیاری ادرار اورژانسی را تشخیص داده و درمان‌ های مناسبی را ارائه دهند. به جای روی آوردن به جراحی‌های پرهزینه و سخت، روش‌های نوین و کم‌تهاجمی مانند درمان با دستگاه آر اف (RF) و لیزر بسیار موثر و کم‌ خطر هستند.

برای مثال، مطب خانم دکتر هدی حق نظر، با استفاده از جدیدترین تجهیزات آر اف، یکی از مراکز معتبر برای درمان بی اختیاری ادرار است. با چند جلسه درمان در این مرکز، بسیاری از بیماران به طور قابل توجهی بهبود یافته و می‌توانند کیفیت زندگی خود را بازیابند.

روش‌ های تشخیص بی اختیاری ادرار اضطراری

تشخیص بی اختیاری ادرار اضطراری یا بی اختیاری ادرار اورژانسی نیازمند بررسی‌های دقیق پزشکی است. پزشک ابتدا با معاینه فیزیکی، به‌ویژه معاینه لگنی، و پرسیدن سوالاتی درباره علائم و سابقه پزشکی بیمار، وضعیت را ارزیابی می‌کند. برای تشخیص دقیق ‌تر این نوع بی اختیاری ادرار فوریتی، معمولاً چند آزمایش تخصصی انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:

سیستوسکوپی: در این روش، پزشک با وارد کردن لوله‌ای باریک مجهز به دوربین به داخل مجرای ادراری و مثانه، وضعیت داخلی مثانه را به‌صورت مستقیم مشاهده می‌کند.

آزمایش اورودینامیک: این تست برای اندازه‌گیری فشار مثانه و جریان ادرار انجام می‌شود تا عملکرد عضلات مثانه و مجرای ادرار بررسی شود.

سونوگرافی: استفاده از دستگاه سونوگرافی برای تصویربرداری از کلیه‌ها، مثانه و مجرای ادرار که به شناسایی مشکلات ساختاری کمک می‌کند.

اندازه‌ گیری ادرار باقی‌ مانده: بررسی میزان ادراری که پس از دفع در مثانه باقی می‌ماند تا عملکرد کامل تخلیه مثانه ارزیابی شود.

آزمایش ادرار: جهت تشخیص وجود عفونت یا عوامل زمینه‌ای که ممکن است باعث بی اختیاری ادرار فوریتی شده باشند.

تصویربرداری با اشعه ایکس و کنتراست:  این روش به مشاهده دقیق ‌تر ساختار کلیه‌ ها و مثانه کمک می‌کند.

با انجام این معاینات و آزمایش‌ها، پزشک می‌تواند علت دقیق بی اختیاری ادرار اورژانسی را شناسایی کرده و بهترین راهکار درمانی را تعیین کند.

روش های درمان بی اختیاری ادرار اضطراری

✔️ تمرین کگل

یکی از رایج ‌ترین و مؤثرترین درمان‌ها انجام تمرینات کگل است. این تمرینات مخصوص تقویت عضلات کف لگن طراحی شده‌اند و می‌توانند در بسیاری از موارد بی اختیاری ادرار اورژانسی، به ویژه زمانی که مثانه پیش فعال باشد، تاثیرگذار باشند. برای انجام تمرین کگل، عضلات کف لگن را به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه منقبض کرده و سپس به همان مدت رها کنید. این کار باید چند بار در روز تکرار شود و می‌توانید آن را در هر زمان و مکانی انجام دهید. اگر مطمئن نیستید، می‌توانید با توقف جریان ادرار هنگام دفع، عضلات مربوطه را شناسایی کنید.

✔️ RF (آر اف)

در موارد شدیدتر بی اختیاری ادرار فوریتی، درمان‌هایی مانند RF (آر اف) به کار گرفته می‌شود. این روش با استفاده از امواج رادیویی، بافت‌های داخلی را تحریک کرده و باعث فعال شدن سلول‌های مخاطی و تولید استروژن می‌شود. این فرآیند منجر به تقویت عضلات کف لگن و بهبود کنترل ادرار می‌گردد.

✔️ لیزر

✔️ روش دیگری که در درمان بی اختیاری ادرار اضطراری موثر است، درمان با لیزر است. لیزر مونالیزا تاچ با استفاده از گرمای ایجاد شده از شکسته شدن گاز دی اکسید کربن، بافت‌های آسیب‌دیده کف لگن و مثانه را ترمیم و تقویت می‌کند. این تکنیک به کنترل ادرار کمک کرده و همچنین مشکلاتی مانند خشکی واژن را کاهش می‌دهد.

✔️ بازآموزی مثانه

علاوه بر این روش‌ها، بازآموزی مثانه نیز یک راهکار موثر برای مدیریت بی اختیاری ادرار اورژانسی است. در این روش، فرد یاد می‌گیرد که دفع ادرار را در زمان‌های مشخص و برنامه‌ریزی شده انجام دهد و از ادرار کردن خارج از این زمان‌ها خودداری کند، حتی اگر احساس نیاز داشته باشد. به مرور زمان فواصل بین ادرار کردن افزایش یافته و به توانایی نگه داشتن ادرار برای چند ساعت می‌انجامد. همچنین تمرین به تعویق انداختن دفع ادرار هنگام بروز احساس ناگهانی، به تقویت کنترل مثانه کمک می‌کند.

با استفاده از این روش‌های درمانی، بسیاری از افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار فوریتی می‌توانند بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی خود تجربه کنند و نگرانی‌های ناشی از این مشکل را کاهش دهند.

عوارض بی اختیاری ادرار اضطراری و اورژانسی

بی اختیاری ادرار اضطراری معمولاً یک وضعیت مزمن است که به طور مستقیم عوارض شدید پزشکی به دنبال ندارد و به همین دلیل، خطرات ناشی از عدم درمان آن در شرایط عادی کم است. البته، تا زمانی که علائم دیگری مثل درد یا سوزش در هنگام ادرار کردن مشاهده نشود، احتمال بروز مشکلات جدی پایین است. با این حال، بی اختیاری ادرار فوریتی درمان‌نشده می‌تواند به تدریج شدت یافته و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد؛ به گونه‌ای که انجام فعالیت‌های روزمره، شرکت در اجتماع و روابط اجتماعی دچار اختلال شود.

همچنین اگر علت بی اختیاری ادرار اورژانسی عفونت، سنگ مثانه یا عوامل التهابی دیگری باشد، مراجعه فوری به پزشک اهمیت دارد. چرا که عفونت مثانه درمان نشده ممکن است به کلیه‌ها، جریان خون و سایر قسمت‌های بدن سرایت کند و مشکلات جدی‌تری را به وجود آورد. بنابراین، کنترل به موقع و درمان مناسب بی اختیاری ادرار اضطراری برای جلوگیری از بروز عوارض ثانویه ضروری است.

تغییرات سبک زندگی برای کاهش بی اختیاری ادرار اضطراری

در کنار درمان‌های پزشکی، اصلاح سبک زندگی نقش مهمی در کنترل و کاهش علائم بی اختیاری ادرار فوریتی دارد. ابتدا اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن به کاهش فشار بر مثانه و عضلات کف لگن کمک می‌کند و می‌تواند علائم را بهبود بخشد. همچنین باید مصرف مواد محرک مثانه مانند چای، قهوه، نوشیدنی‌های کافئین‌ دار و الکل را محدود کنید، زیرا این مواد می‌توانند تولید ادرار را افزایش دهند و بی اختیاری اورژانسی را تشدید کنند.

یکی دیگر از راهکارهای مهم برای مدیریت بی اختیاری ادرار فوریتی، آموزش مثانه است. یعنی سعی کنید به جای رفتن به دستشویی به محض احساس نیاز، مثانه خود را تمرین دهید تا بتواند حجم بیشتری از ادرار را در خود نگه دارد. این کار باعث تقویت کنترل مثانه شده و از بروز نشت ادرار جلوگیری می‌کند.

همچنین انجام منظم تمرینات تقویت عضلات کف لگن مانند تمرینات کگل، تاثیر قابل توجهی در بهبود بی اختیاری ادرار اضطراری دارد. این تمرینات باعث افزایش قدرت عضلات نگهدارنده ادرار می‌شوند و به شما کمک می‌کنند کنترل بیشتری روی دفع ادرار داشته باشید.

نکات تکمیلی برای کنترل بی اختیاری ادرار اورژانسی

علاوه بر موارد فوق، رعایت نکاتی مانند تنظیم زمان‌بندی منظم برای دفع ادرار، پرهیز از نوشیدن زیاد مایعات قبل از خواب، و مدیریت استرس و اضطراب می‌تواند به کاهش علائم بی اختیاری ادرار فوریتی کمک کند. در صورت داشتن علائم شدید یا مداوم، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا درمان مناسب و به موقع را دریافت کنید و از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

در نهایت، بی اختیاری ادرار اضطراری بیماری قابل درمان و کنترل است و با پیگیری مناسب و همکاری با پزشک، می‌توان زندگی راحت‌ تر و بدون نگرانی از نشت ادرار داشت.

سخن پایانی

بی اختیاری ادرار فوریتی ممکن است زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار دهد، اما با آگاهی، تشخیص صحیح و انتخاب درمان‌های مناسب، می‌توان به بهبود چشمگیری دست یافت. تغییر سبک زندگی، انجام تمرینات تقویت عضلات کف لگن، درمان‌های نوین مانند آر اف و لیزر و مراجعه به پزشک متخصص از مهم‌ترین راهکارها برای کنترل بی اختیاری ادرار اورژانسی است. هرگز از مراجعه به پزشک نترسید و در صورت مشاهده علائم، هر چه زودتر اقدام کنید تا کیفیت زندگی خود را بازیابید.