پیچ خوردگی تخمدان چیست؟ علائم، علل و روش‌های درمان

پیچ‌ خوردگی تخمدان یک وضعیت اورژانسی است که می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در دوران باروری شایع‌تر است. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان و گاهی لوله فالوپ (مسیر اتصال تخمدان به رحم) به دور بافت‌های نگهدارنده و رگ‌های خونی خود پیچیده و باعث اختلال در جریان خون شوند. این وضعیت که با نام تورشن تخمدان نیز شناخته می‌شود، می‌تواند منجر به قطع خون‌رسانی و آسیب جدی به تخمدان شود. تشخیص زودهنگام و اقدام سریع برای حفظ سلامت تخمدان و اندام‌های تناسلی ضروری است. در ادامه، به بررسی این عارضه و دلایل ایجاد آن می‌پردازیم.

پیچ خوردگی تخمدان یا تورشن تخمدان چیست؟

پیچ‌ خوردگی تخمدان، یا تورشن تخمدان، یک وضعیت اورژانسی و دردناک است که زمانی رخ می‌دهد که تخمدان به دور رباط‌های نگهدارنده خود پیچیده و جریان خون‌رسانی به آن دچار اختلال شود. در برخی موارد، این پیچ‌خوردگی لوله فالوپ را نیز درگیر می‌کند. اگر خون‌رسانی به تخمدان برای مدت طولانی قطع بماند، ممکن است منجر به نکروز تخمدان (مرگ بافت)، از دست دادن کامل تخمدان و در موارد نادر، ناباروری شود.

این عارضه بیشتر در زنان سنین باروری رخ می‌دهد، اما ممکن است در هر سنی، از جمله در دختران قبل از بلوغ و زنان یائسه نیز دیده شود. کیست‌های تخمدان، بستن لوله‌ها و سایر ناهنجاری‌های آناتومیکی می‌توانند احتمال بروز این مشکل را افزایش دهند.

پیچ‌ خوردگی تخمدان نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد. درمان معمولاً شامل جراحی لاپاروسکوپی برای باز کردن پیچ‌خوردگی و در صورت نیاز، خارج کردن تخمدان آسیب‌دیده است. تشخیص زودهنگام و اقدام سریع می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کرده و احتمال حفظ تخمدان را افزایش دهد.

علائم پیچ‌ خوردگی تخمدان: نشانه‌هایی که نباید نادیده گرفته شوند!

پیچ‌ خوردگی تخمدان معمولاً با علائم ناگهانی و شدید ظاهر می‌شود. شایع‌ترین نشانه‌های این عارضه شامل موارد زیر است:

✅ درد شدید و ناگهانی لگن یا شکم: یکی از مشخصه‌های اصلی پیچ‌خوردگی تخمدان، درد شدید و ناگهانی در ناحیه لگن یا شکم است که معمولاً یک‌طرفه بوده و ممکن است به کمر، لگن یا ران‌ها سرایت کند. این درد می‌تواند دائم یا متناوب باشد و معمولاً با حرکت یا فعالیت فیزیکی شدیدتر می‌شود.

✅ تهوع و استفراغ: در بسیاری از موارد، حالت تهوع و استفراغ همراه با درد شدید لگن رخ می‌دهد. این علائم به دلیل تحریک سیستم عصبی بدن در پاسخ به درد شدید ایجاد می‌شوند.

✅ حساسیت و التهاب شکم: در معاینه پزشکی، شکم ممکن است متورم و حساس باشد، خصوصاً در ناحیه تخمدان درگیر. در برخی موارد، پزشک ممکن است توده‌ای در لگن احساس کند که نشان‌دهنده کیست یا توده تخمدانی مرتبط با پیچ‌خوردگی است.

✅ تب و علائم التهابی: اگر پیچ‌خوردگی برای مدت طولانی بدون درمان باقی بماند، به دلیل کمبود خون‌رسانی و آسیب بافتی تخمدان، ممکن است بدن دچار تب خفیف تا متوسط شود.

✅ خونریزی غیرطبیعی واژینال: در برخی موارد، پیچ‌خوردگی تخمدان ممکن است منجر به لکه‌بینی یا خونریزی نامنظم واژینال شود. هرچند این علامت چندان رایج نیست، اما در صورت بروز نباید نادیده گرفته شود.

✅ نفخ و احساس فشار در شکم: به دلیل التهاب ناشی از پیچ‌خوردگی، ممکن است شکم متورم یا دچار نفخ شود و فرد احساس پری یا فشار در ناحیه لگن داشته باشد.

✅ درد هنگام فعالیت‌های روزمره: زنانی که دچار پیچ‌خوردگی تخمدان شده‌اند، اغلب در هنگام فعالیت‌های فیزیکی مانند ورزش، پیاده‌روی یا حتی تغییر وضعیت در رختخواب، درد شدیدی را تجربه می‌کنند. هر حرکتی که به شکم یا لگن فشار وارد کند، می‌تواند شدت درد را افزایش دهد.

✅ درد هنگام ادرار یا اجابت مزاج: در برخی موارد، به دلیل نزدیکی تخمدان به مثانه و روده‌ها، فرد ممکن است درد یا ناراحتی هنگام دفع ادرار یا مدفوع را تجربه کند.

⚠️ تشخیص دشوار به دلیل شباهت علائم
یکی از چالش‌های پیچ‌خوردگی تخمدان این است که علائم آن با برخی بیماری‌های دیگر هم‌پوشانی دارد. این موارد شامل:
🔸 سنگ کلیه
🔸 آپاندیسیت
🔸 عفونت‌های مجاری ادراری
🔸 التهاب معده و روده (گاستروانتریت)

علائم پیچ‌ خوردگی تخمدان معمولاً به‌طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی ظاهر می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است درد و ناراحتی برای چند روز یا هفته بیاید و برود، که این می‌تواند نشانه‌ای از تلاش تخمدان برای بازگشت به موقعیت طبیعی خود باشد. اما اگر پیچ‌خوردگی کامل رخ دهد، درد شدیدتر شده و بدون درمان، می‌تواند باعث مرگ بافت تخمدان و ناباروری شود. بنابراین، در صورت مشاهده این علائم، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.

آیا پیچ‌خوردگی تخمدان خطرناک است؟

بله، پیچ‌ خوردگی تخمدان یک عارضه جدی و خطرناک است که می‌تواند باعث قطع جریان خون به تخمدان یا لوله‌های فالوپ شود. این مشکل معمولاً در یکی از تخمدان‌ها رخ می‌دهد و اگر به‌موقع درمان نشود، ممکن است بافت تخمدان دچار مرگ بافتی (نکروز) شود. در صورتی که فرد سریع برای درمان اقدام کند، جراح می‌تواند تنها بخش‌های آسیب‌دیده را بردارد و تخمدان را تا حد امکان حفظ کند. اما اگر بافت تخمدان به‌طور کامل از بین برود، برای جلوگیری از عفونت و آبسه، لازم است تخمدان به‌طور کامل خارج شود.

از آنجایی که تخمدان‌ها مسئول تولید تخمک هستند، از دست دادن یک تخمدان می‌تواند فرایند باروری را دشوارتر کند. با این حال، در بسیاری از موارد، تخمدان سالم دیگر می‌تواند این کمبود را جبران کند. همچنین درمان دیرهنگام پیچ‌خوردگی تخمدان نه‌تنها احتمال ناباروری را افزایش می‌دهد، بلکه در موارد شدید می‌تواند منجر به عوارض خطرناک، حتی مرگ بیمار شود. بنابراین، اگر علائم این عارضه را تجربه می‌کنید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

علت پیچ خوردگی تخمدان چیست؟

پیچ‌ خوردگی تخمدان ممکن است در هر سنی، از نوزادی تا یائسگی، رخ دهد، اما در زنان ۲۰ تا ۴۰ ساله شایع‌تر است. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان دچار چرخش و پیچش در اطراف رباط‌های نگهدارنده خود شود، که می‌تواند جریان خون را مختل کرده و در صورت عدم درمان به مرگ بافتی تخمدان منجر شود.

وجود کیست یا توده‌های تخمدانی
وجود کیست‌ها یا سایر توده‌های بافتی در تخمدان، می‌تواند باعث تغییر موقعیت آن شده و احتمال پیچ‌خوردگی را افزایش دهد. وزن یا جرم اضافی ناشی از این توده‌ها باعث چرخش تخمدان در اطراف رباط‌های نگهدارنده خود می‌شود.

🔹 بلند بودن بیش از حد رباط تخمدان
رباط تخمدان که وظیفه اتصال تخمدان به رحم را دارد، اگر از حد معمول بلندتر باشد، تخمدان ثبات کمتری خواهد داشت و احتمال پیچ‌خوردگی افزایش می‌یابد.

🔹 بارداری و تغییرات هورمونی
در دوران بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه اول، ممکن است کیست جسم زرد در تخمدان ایجاد شود که خطر پیچ‌خوردگی را بالا ببرد. همچنین، سطح بالای هورمون‌ها در این دوران می‌تواند باعث شل شدن رباط‌های نگهدارنده تخمدان شود که امکان جابه‌جایی و پیچ‌خوردگی را بیشتر می‌کند.

🔹 درمان‌های کمک‌باروری (ART)
فناوری‌های کمک‌باروری مانند القای تخمک‌گذاری و مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری، می‌توانند تخمدان‌ها را بزرگ‌تر و متورم‌تر کنند، که این وضعیت خطر پیچ‌خوردگی را افزایش می‌دهد.

🔹 بستن لوله‌های رحمی
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که زنانی که تحت عمل بستن لوله‌های فالوپ قرار گرفته‌اند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای پیچ‌خوردگی تخمدان باشند.

🔹 سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
زنانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هستند، معمولاً دارای تخمدان‌های بزرگ‌تر از حد طبیعی می‌باشند که این امر می‌تواند خطر پیچ‌خوردگی را افزایش دهد.

⚠ چالش در تشخیص پیچ‌خوردگی تخمدان
یکی از دشواری‌های تشخیص این عارضه این است که علامت فیزیکی مشخصی ندارد و تنها از طریق درد شدید و ناگهانی در شکم یا لگن می‌توان به آن شک کرد. در برخی موارد، ممکن است خونریزی داخلی یا تحریک بیش‌ازحد تخمدان‌ها (به‌ویژه پس از درمان‌های هورمونی) عامل پیچ‌خوردگی باشد.

روش های تشخیص پیچ خوردگی تخمدان

پزشک ابتدا با بررسی علائم بالینی، انجام معاینه لگنی و دریافت سوابق پزشکی بیمار، احتمال پیچ‌ خوردگی تخمدان را ارزیابی می‌کند. سپس از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی شکمی و ترانس‌واژینال برای تأیید تشخیص استفاده می‌شود.

• سونوگرافی شکمی: در این روش، بیمار به پشت روی تخت دراز می‌کشد و پزشک با استفاده از یک مبدل، امواج صوتی را به سمت تخمدان‌ها ارسال می‌کند. تصاویر به‌دست‌آمده روی صفحه نمایش رایانه نشان داده می‌شوند و پزشک می‌تواند وضعیت تخمدان را ارزیابی کند. برای انجام این سونوگرافی، بیمار باید مقدار زیادی آب بنوشد تا مثانه پر شده و اعضای لگنی بهتر دیده شوند.
• سونوگرافی ترانس‌واژینال: در این روش، بیمار لباس مخصوص پوشیده و روی تخت در موقعیت مناسب قرار می‌گیرد. مبدل مخصوصی که با یک پوشش لاتکس یا پلاستیکی پوشانده شده است، به‌آرامی وارد واژن شده و تصاویر واضح‌تری از تخمدان و جریان خون آن ارائه می‌دهد. متخصص سونوگرافی با حرکت دادن مبدل در زوایای مختلف، نمای دقیقی از تخمدان‌ها و دیگر اعضای لگنی ثبت می‌کند.

علاوه بر سونوگرافی، پزشک ممکن است از آزمایش خون و آزمایش ادرار برای بررسی عفونت مجاری ادراری، آبسه تخمدان، حاملگی خارج‌رحمی یا آپاندیسیت استفاده کند تا سایر علل درد لگنی رد شوند. در برخی موارد، تصویربرداری داپلر نیز برای ارزیابی جریان خون به تخمدان انجام می‌شود.

گزینه های درمانی برای پیچ خوردگی تخمدان چیست؟

تنها راه درمان پیچ‌ خوردگی تخمدان، جراحی فوری است. اگر این عارضه سریعاً درمان نشود، می‌تواند باعث اختلال در جریان خون تخمدان شده و در نهایت منجر به مرگ بافتی (نکروز تخمدان) شود. در چنین شرایطی، پزشک ناچار به برداشتن تخمدان (اوفورکتومی) خواهد شد.

روش جراحی	توضیحات
لاپاراسکوپی (Laparoscopy)	روش کم‌تهاجمی با برش‌های کوچک برای مشاهده و باز کردن پیچ‌خوردگی تخمدان
لاپاراتومی (Laparotomy)	روش سنتی با برش باز در زیر ناف برای بررسی مستقیم تخمدان
اوفورکتومی (Oophorectomy)	برداشتن تخمدان در صورت مرگ بافتی ناشی از پیچ‌خوردگی
سالپینگو-اوفورکتومی (Salpingo-Oophorectomy)	برداشتن همزمان تخمدان و لوله فالوپ در صورت نکروز هر دو

در حین جراحی چه اتفاقی می‌افتد؟

در حین جراحی، پزشک رنگ و وضعیت تخمدان را بررسی می‌کند. اگر تخمدان بعد از باز شدن از رنگ بنفش یا سیاه به صورتی تغییر کند، نشان‌دهنده زنده بودن بافت است و نیازی به برداشتن تخمدان نخواهد بود. اما اگر نشانه‌ای از مرگ بافتی مشاهده شود، پزشک ناچار به برداشتن تخمدان خواهد شد.

مراقبت‌های بعد از جراحی پیچ‌ خوردگی تخمدان

در بیشتر موارد، بیمار پس از جراحی لاپاراسکوپی در همان روز مرخص می‌شود و می‌تواند به خانه بازگردد. اما اگر جراحی به روش لاپاراتومی انجام شده باشد، معمولاً نیاز به یک شب بستری در بیمارستان خواهد بود.

پزشک برای تسریع روند بهبودی و جلوگیری از بروز عوارض، توصیه‌هایی را ارائه می‌دهد که رعایت آن‌ها بسیار مهم است:

پرهیز از فعالیت‌های سنگین: برای چند هفته پس از جراحی، از بلند کردن اجسام سنگین، ورزش‌های شدید یا انجام فعالیت‌های فیزیکی پرتحرک خودداری کنید.

مدیریت درد: برای کنترل درد، داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن ممکن است تجویز شود. البته توصیه می‌شود قبل از مصرف هرگونه دارو با پزشک مشورت کنید.

رعایت بهداشت محل جراحی: زخم جراحی را تمیز و خشک نگه دارید تا از عفونت جلوگیری شود.

علائم خطر پس از جراحی

در صورتی که هر یک از نشانه‌های عفونت یا عوارض زیر را تجربه کردید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:

⚠️ تب بالا
⚠️ قرمزی، التهاب یا تورم در محل برش جراحی
⚠️ ترشحات بدبو از محل زخم
⚠️ عدم بهبود زخم یا باز شدن آن
⚠️ افزایش شدید درد لگن یا شکم
⚠️ خونریزی غیرطبیعی

جمع‌بندی

تورشن تخمدان نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد. تأخیر در مراجعه به پزشک می‌تواند باعث آسیب جدی به تخمدان، کاهش باروری و حتی عوارض خطرناک‌تر شود. از این رو، اگر علائم پیچ‌ خوردگی تخمدان را تجربه می‌کنید، نباید زمان را از دست بدهید.

برای تشخیص دقیق و انجام جراحی ایمن، توصیه می‌شود که بهترین متخصص زنان ساری را انتخاب کنید. یک جراح باتجربه و ماهر می‌تواند با استفاده از روش‌های کم‌تهاجمی مانند لاپاراسکوپی، تخمدان را حفظ کرده و از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. رسیدگی سریع و تخصص پزشکی مناسب، کلید حفظ سلامت و باروری شماست.