وضعیت بریچ در بارداری چیست؟ (راهکارهای چرخش طبیعی جنین)

وضعیت بریچ در بارداری چیست؟ یکی از مسائل نسبتاً رایج اما چالش‌برانگیز در هفته‌های پایانی بارداری، وضعیت بریچ جنین است. در حالت طبیعی، جنین در ماه‌های آخر بارداری به گونه‌ای می‌چرخد که سر او به سمت پایین، یعنی دهانه رحم، قرار می‌گیرد؛ این حالت، موقعیت ایده‌آل برای زایمان طبیعی محسوب می‌شود. اما در برخی از موارد، جنین به دلایل مختلفی در موقعیت وارونه باقی می ‌ماند و پاها یا باسن او به سمت پایین قرار می‌گیرند. در این مطلب از سایت بهترین متخصص زنان ساری، با ما همراه باشید تا همه ‌چیز را درباره وضعیت بریچ جنین، از علائم و دلایل گرفته تا راهکارها و روش‌های مدیریت آن، بررسی کنیم.

وضعیت بریچ در بارداری چیست؟ (بریچ جنین)

وضعیت بریچ در بارداری به حالتی گفته می ‌شود که در آن، به ‌جای قرارگیری سر جنین در پایین رحم و نزدیک به دهانه رحم، باسن یا پاهای او در این موقعیت قرار دارند. این وضعیت که در اصطلاح پزشکی به آن “بریچ” یا “وارونه” گفته می‌شود، در حدود ۳ تا ۴ درصد از زایمان ‌ها رخ می‌دهد.

در حالت طبیعی، اغلب نوزادان تا هفته‌های ۳۶ یا ۳۷ بارداری می‌ چرخند و در موقعیتی قرار می ‌گیرند که سر آن‌ها به سمت پایین و نزدیک لگن مادر قرار دارد. این وضعیت که «نمایش سفالیک» نام دارد، شایع‌ ترین و ایمن‌ ترین حالت برای زایمان طبیعی است. اما در برخی موارد، این چرخش به موقع انجام نمی ‌شود و جنین تا زمان زایمان در وضعیت بریچ باقی می‌ماند. اگر پزشک متخصص زنان تشخیص دهد که این موقعیت می ‌تواند برای مادر یا نوزاد خطرناک باشد، معمولاً تصمیم به انجام زایمان سزارین گرفته می‌شود تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود.

انواع وضعیت بریچ در بارداری

بریچ فرانک (Frank Breech)
این رایج ‌ترین نوع وضعیت بریچ در بارداری است، به ‌ویژه در نوزادانی که در هفته ‌های پایانی بارداری یا ترم کامل قرار دارند. در این حالت، باسن جنین در پایین ‌ترین بخش رحم نزدیک دهانه رحم قرار دارد، در حالی که پاهای او به سمت بالا کشیده شده و کنار سر قرار می‌گیرند. در زمان زایمان، ابتدا باسن از رحم خارج می‌شود.

بریچ کامل (Complete Breech)
در این وضعیت، هم زانوها و هم باسن نوزاد خم شده‌اند و او در حالتی شبیه نشستن قرار دارد. پاها در شکم جمع شده‌اند و باسن به سمت پایین و دهانه رحم است. این نوع از بریچ نسبت به فرانک شیوع کمتری دارد، اما همچنان در بین انواع وضعیت بریچ در بارداری قابل توجه است.

بریچ ناقص یا پایی (Footling Breech)
در این حالت، یک یا هر دو پای جنین به سمت پایین قرار دارند به‌طوری‌که هنگام زایمان ابتدا پا وارد کانال زایمان می‌شود. این نوع بیشتر در زایمان‌های زودرس دیده می‌شود و احتمال خطر در آن بالاتر است.

بریچ عرضی (Transverse Lie)
در این حالت نادر، جنین به‌ جای قرارگیری عمودی، به صورت افقی در رحم قرار دارد؛ یعنی سر او در یک سمت شکم مادر و پاهایش در سمت دیگر است. در این وضعیت، ممکن است ابتدا شانه یا حتی پشت یا آرنج جنین وارد کانال زایمان شود.

بریچ مایل (Oblique Lie)
در این نوع، سر جنین به سمت دهانه رحم نزدیک است اما کاملاً در راستای آن قرار نگرفته و بدن او به یک سمت متمایل شده است، به ‌طوری ‌که زاویه‌ای بین موقعیت سر و باسن ایجاد می‌شود.

در سه ‌ماهه سوم بارداری، معمولاً پزشک با بررسی موقعیت قرارگیری سر، پشت و باسن جنین، نوع وضعیت او را تشخیص می‌دهد. هرچند تا هفته‌ های پایانی بارداری، حدود یک‌ چهارم جنین‌ها ممکن است در وضعیت بریچ باشند، بیشتر آن‌ها به ‌مرور زمان به شکل طبیعی چرخیده و در وضعیت سفالیک (سر به پایین) قرار می‌گیرند. با این حال، اگر جنین تا زمان زایمان در وضعیت بریچ باقی بماند، پزشک بسته به نوع بریچ و شرایط مادر، ممکن است زایمان سزارین را توصیه کند تا از بروز خطرات احتمالی جلوگیری شود.

علت وضعیت بریچ در بارداری

در اغلب موارد، علت دقیق وضعیت بریچ در بارداری مشخص نیست و به نظر می ‌رسد که این پدیده بیشتر به‌ صورت تصادفی رخ می‌دهد. با این حال، خوشبختانه بسیاری از نوزادانی که در وضعیت بریچ قرار دارند، در نهایت کاملاً سالم به دنیا می‌آیند. با وجود اینکه علت اصلی این وضعیت همیشه قابل شناسایی نیست، برخی شرایط می ‌توانند احتمال آن را افزایش دهند.

از جمله عوامل مؤثر در ایجاد یا باقی ماندن وضعیت بریچ در بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۷ بارداری)، که در آن جنین فرصت کافی برای چرخیدن به حالت سر به پایین را پیدا نمی‌کند.
• حاملگی چندقلویی (مثل دوقلو یا بیشتر)، که باعث محدود شدن فضای رحم و دشوار شدن قرارگیری تمام جنین ‌ها در وضعیت مناسب می‌شود.
• مایع آمنیوتیک بسیار زیاد یا بسیار کم، که می‌تواند حرکت آزاد جنین را برای چرخیدن محدود یا مختل کند.
• وجود فیبروم یا ناهنجاری ‌های ساختاری رحم مانند شکل غیرطبیعی یا کوچک بودن رحم، که مانع از چرخش مناسب جنین می‌شود.
• جفت سرراهی، وضعیتی که در آن جفت دهانه رحم را به طور کامل یا جزئی می ‌پوشاند.
• نقص ‌های مادرزادی جنین، که ممکن است مانع از چرخیدن او به وضعیت طبیعی شود.
• طول یا کوتاهی غیرطبیعی بند ناف که می‌تواند حرکت جنین را محدود کند.
• سابقه بارداری‌ های قبلی، به ‌ویژه اگر در آن‌ها هم وضعیت بریچ وجود داشته باشد.
• سابقه خانوادگی، مانند اینکه خود مادر یا خواهر او در وضعیت بریچ متولد شده باشند.
• سن بالای مادر، مخصوصاً در زنان بالای ۴۵ سال.
• وزن پایین جنین در زمان تولد، که ممکن است باعث شود جنین به راحتی در موقعیت غیرطبیعی باقی بماند.
• جنسیت جنین، به‌طوری ‌که برخی مطالعات نشان داده‌اند که جنین‌های دختر ممکن است کمی بیشتر در وضعیت بریچ قرار بگیرند.

علائم بریچ جنین

پزشک یا ماما می‌تواند با معاینه فیزیکی شکم مادر، متوجه وضعیت بریچ در بارداری شود. در این معاینه، سر جنین که معمولاً سفت ‌تر است، در نزدیکی ناف لمس می ‌شود و نرمی باسن جنین در نزدیکی واژن احساس می‌شود. علائم دیگری که می‌تواند نشانه وضعیت بریچ در بارداری باشد شامل موارد زیر است:

• حساسیت زیر دنده‌ها به لمس
• احساس یک توده نرم و نامنظم در ناحیه لگن
• شنیدن ضربان قلب جنین در بالای بند ناف

گاهی برای تأیید دقیق ‌تر وضعیت بریچ در بارداری، پزشک از سونوگرافی استفاده می‌کند تا موقعیت جنین را به‌صورت واضح‌ تر مشاهده کند.

با وجود این، در بسیاری از موارد، وضعیت بریچ در بارداری علائم مشخص و قابل تشخیصی برای مادر ندارد. با این حال، اگر در هفته‌ های پایانی بارداری، به ‌ویژه حوالی هفته ۳۶، احساس کردید که سر جنین در قسمت بالایی شکم فشار وارد می ‌کند یا لگدهایی را در پایین ‌ترین بخش شکم حس می‌کنید، لازم است برای بررسی دقیق ‌تر، به پزشک مراجعه کنید.

چه عواملی وضعیت بریچ جنین را افزایش دهند؟

عوامل متعددی می‌توانند احتمال وقوع وضعیت بریچ جنین را افزایش دهند. برخی از این عوامل شامل تجربه قبلی زایمان بریچ، سابقه زایمان زودرس و همچنین سیگار کشیدن در دوران بارداری است. علاوه بر این، اگر شما یا همسرتان خودتان در وضعیت بریچ متولد شده باشید، احتمال اینکه فرزندتان نیز در چنین وضعیتی به دنیا بیاید بیشتر می‌شود.

زمانی که متخصص زنان به وجود وضعیت بریچ در بارداری مشکوک شود، معمولا از سونوگرافی برای بررسی دقیق‌تر موقعیت و اندازه جنین استفاده می‌کند. در صورت تأیید بریچ بودن جنین، پزشک درباره روش‌های مختلف زایمان با مادر صحبت خواهد کرد. این گزینه‌ها معمولاً شامل موارد زیر است:

• تلاش برای چرخاندن جنین به حالت سر به پایین از طریق روش خارجی سفالیک، که با فشار ملایم روی شکم مادر انجام می‌شود.
• زایمان واژینال در شرایط بریچ، اگر شرایط مناسب باشد.
• سزارین برنامه‌ریزی شده برای حفظ سلامت مادر و نوزاد.

آیا وضعیت بریچ جنین خطرناک است؟

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در اثر وضعیت بریچ در بارداری ممکن است ایجاد شود، فشار بیش از حد به قسمت پایین بدن نوزاد در هنگام زایمان طبیعی است که می‌تواند به استخوان‌های ران او آسیب برساند. علاوه بر این، برخی عوارض دیگر این وضعیت عبارتند از:

• احتمال پارگی بند ناف
• زجر جنینی ناشی از پیچیدن بند ناف دور گردن و کاهش میزان اکسیژن
• طولانی و دشوار شدن روند زایمان
• نیاز به استفاده از انبر فورسپس برای خارج کردن سر نوزاد در پایان زایمان
• گیر افتادن جنین در کانال زایمانی

این مشکلات ممکن است سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازد. به همین دلیل، اغلب برای کاهش خطرات، پزشکان زایمان سزارین را توصیه می‌کنند یا با روش‌های پزشکی و طبیعی تلاش می‌کنند تا جنین قبل از زمان زایمان در رحم بچرخد و به وضعیت سر به پایین تغییر وضعیت دهد.

چطور وضعیت بریچ در بارداری را تشخیص دهیم؟

تشخیص وضعیت بریچ در بارداری معمولاً دشوار نیست، به‌ خصوص اگر سابقه چنین وضعیتی را داشته باشید. مکان احساس لگدهای جنین و محل قرارگیری سر او می‌تواند راهنمای مهمی برای تشخیص این حالت باشد. بنابراین در معاینات منظم بارداری حتماً به پزشک خود اطلاع دهید که حرکات جنین را بیشتر در کدام ناحیه از شکم احساس می‌کنید.

پزشک با لمس و معاینه شکم مادر، قادر است موقعیت سر، پشت و باسن جنین را تشخیص دهد و بر اساس آن، احتمال وضعیت بریچ جنین را مشخص کند. در صورت نیاز، برای اطمینان بیشتر و تشخیص دقیق‌تر، پزشک ممکن است از آزمایش ‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی استفاده کند. در برخی موارد، معاینه لگنی یا حتی تصویربرداری با اشعه ایکس نیز به منظور بررسی موقعیت جنین و اندازه لگن مادر انجام می‌ شود تا تصمیم‌ گیری درباره روش زایمان به درستی صورت گیرد.

تأثیر وضعیت بریچ جنین بر روند زایمان

اگر نوزاد پس از هفته ۳۶ بارداری در وضعیت بریچ باقی بماند، احتمالاً برنامه زایمان دستخوش تغییر خواهد شد. در این شرایط، پزشک ممکن است تلاش کند جنین را داخل رحم بچرخاند تا سر نوزاد در موقعیت رو به پایین قرار گیرد. سپس بر اساس وضعیت جدید، گزینه‌ های زایمان واژینال یا سزارین مورد بررسی قرار می‌گیرند.

از آنجا که زایمان واژینال در وضعیت بریچ به دلیل خطرات احتمالی، معمولاً ایمن نیست، اغلب پزشکان توصیه می‌کنند زایمان سزارین برنامه ‌ریزی شده انجام شود تا ریسک آسیب به نوزاد و مادر کاهش یابد. با این حال، در برخی موارد، چرخش جنین در رحم ممکن است امکان ‌پذیر باشد که در این صورت نوزاد با سر به دنیا می‌آید. نظر پزشکان درباره زایمان واژینال در وضعیت بریچ متفاوت است، بنابراین مهم است که با متخصص زنان خود درباره خطرات و مزایای هر روش مشورت کنید.

عوارض زایمان طبیعی با وجود وضعیت بریچ

برخی از نوزادانی که در وضعیت بریچ جنین قرار دارند، ممکن است بتوانند به طور طبیعی و از مسیر واژن به دنیا بیایند. اما زایمان طبیعی در این حالت می‌تواند خطراتی را برای نوزاد به همراه داشته باشد. از جمله این خطرات می‌توان به آسیب به اندام‌های کودک مانند دررفتگی یا شکستگی پاها و بازوها اشاره کرد.

همچنین مشکلات مربوط به بند ناف، مانند کاهش جریان اکسیژن ‌رسانی به نوزاد، ممکن است منجر به آسیب‌های عصبی یا مغزی شود. پیچیدن بند ناف به دور گردن یا بازوها نیز یکی دیگر از مخاطرات این نوع زایمان است. مهم‌ ترین نگرانی در زایمان نوزاد با وضعیت بریچ، گیر کردن سر نوزاد در دهانه رحم پس از خروج بدن است که می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

آیا وضعیت بریچ قابل درمان است؟

وضعیت بریچ جنین معمولاً در سه ‌ماهه سوم بارداری تشخیص داده می‌شود و در برخی موارد، امکان اصلاح موقعیت جنین وجود دارد تا زایمان طبیعی با خطر کمتر انجام شود.

چرخش سفالیک خارجی (ECV)

یکی از روش‌های رایج برای تغییر وضعیت بریچ در بارداری، چرخش سفالیک خارجی (ECV) است که در هفته ‌های پایانی بارداری انجام می‌شود. در این روش، پزشک با اعمال فشار ملایم روی شکم مادر، جنین را به آرامی به حالت سر پایین برمی‌گرداند. این فرآیند تحت نظارت سونوگرافی و کنترل ضربان قلب جنین انجام شده و معمولاً ایمن است، هرچند میزان موفقیت آن به شرایط مادر و جنین بستگی دارد.

تمرین‌ها و تکنیک‌های بدنی

علاوه بر ECV، برخی تمرین‌ها و تکنیک‌های فیزیوتراپی مانند حالت زانو-سینه نیز می‌تواند به تغییر وضعیت بریچ جنین کمک کند. این تمرین‌ها معمولاً بی‌خطر بوده و در موارد خفیف‌تر مؤثر هستند، اما حتماً باید تحت نظر پزشک یا متخصص انجام شوند.

انتظار و پیگیری مداوم

در مواردی که جنین به صورت طبیعی وضعیت خود را تغییر دهد، پزشکان به صورت منظم وضعیت بریچ جنین را پیگیری می‌کنند و اگر موقعیت جنین به حالت طبیعی برگشت، نیازی به مداخلات بیشتر نیست.

زایمان سزارین

اگر درمان‌های غیرتهاجمی نتوانند وضعیت بریچ جنین را اصلاح کنند یا شرایط مادر و جنین به گونه‌ ای باشد که زایمان طبیعی پرخطر باشد، زایمان سزارین به عنوان گزینه ‌ای ایمن‌تر برای پیشگیری از عوارض ناشی از وضعیت بریچ در بارداری توصیه می‌شود.

آیا می‌توان جنین بریچ را چرخاند؟

وقتی پزشک تشخیص می ‌دهد که جنین در وضعیت بریچ قرار دارد، معمولاً یکی از سوالات رایج این است که آیا می‌توان جنین را چرخاند؟ بهترین راهکار این است که تا نزدیک به زمان زایمان منتظر بمانید تا شاید جنین به صورت طبیعی موقعیت خود را تغییر دهد. اما اگر این اتفاق نیفتد و وضعیت بریچ جنین باقی بماند، روش چرخش سفالیک خارجی (ECV) به عنوان گزینه ‌ای مناسب و موثر برای اصلاح موقعیت جنین مطرح می‌شود.

خطرات و پیچیدگی‌ های زایمان بریچ

وضعیت بریچ در بارداری می‌تواند فرایند زایمان را پیچیده ‌تر کند و مخاطرات بیشتری برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. برخی از مهم‌ ترین خطرات و مشکلات ناشی از وضعیت بریچ جنین عبارتند از:

• گیر کردن سر نوزاد:  یکی از بزرگ ‌ترین خطرات زایمان در وضعیت بریچ زمانی رخ می‌دهد که پس از خروج بدن نوزاد، سر او که بزرگ ‌تر است در دهانه رحم گیر کند. این موضوع می‌تواند فشار زیادی به سر نوزاد وارد کند و نیاز به مداخلات اورژانسی داشته باشد.
• کاهش اکسیژن ‌رسانی به نوزاد: به علت موقعیت غیرطبیعی جنین، بند ناف ممکن است تحت فشار قرار گرفته و جریان اکسیژن به نوزاد کاهش یابد. این مشکل می‌تواند منجر به هیپوکسی یا کمبود اکسیژن هنگام زایمان شود که خطرات جدی برای سلامت نوزاد دارد.
• آسیب به اندام‌های نوزاد: در زایمان بریچ به دلیل کشش غیرمعمول بدن نوزاد، احتمال آسیب به اندام‌ها، به ویژه ستون فقرات و گردن افزایش می ‌یابد که ممکن است به مشکلات عصبی و جسمی منجر شود.
• پارگی رحم: در مواردی که زایمان طبیعی با وضعیت بریچ سخت و طولانی باشد، خطر پارگی رحم افزایش می ‌یابد که تهدید جدی برای سلامت مادر به شمار می‌رود.
• خونریزی شدید مادر: زایمان بریچ می‌تواند با خونریزی شدید پس از زایمان همراه باشد، به خصوص اگر فرایند زایمان طولانی یا پیچیده باشد که نیازمند مراقبت‌های ویژه است.
• افزایش احتمال مرده‌زایی: در شرایطی که مدیریت زایمان بریچ به درستی انجام نشود، احتمال بروز مرده ‌زایی یا مشکلات جدی برای نوزاد افزایش می‌یابد.

آیا روش ECV برای من و نوزادم ایمن است؟

به طور کلی، چرخش سفالیک خارجی (ECV) روشی ایمن برای تغییر وضعیت بریچ جنین در بارداری محسوب می‌شود. در این فرایند، ضربان قلب نوزاد قبل و پس از انجام ECV به دقت تحت نظارت قرار می‌گیرد تا از سلامت او اطمینان حاصل شود. مانند هر روش پزشکی دیگری، احتمال بروز عوارض وجود دارد، اما این موارد نادر هستند. به عنوان مثال، حدود ۰.۵ درصد از نوزادان ممکن است پس از انجام ECV نیاز به سزارین اورژانسی داشته باشند. این شرایط معمولاً به دلیل تغییرات ناگهانی در ضربان قلب جنین یا به ندرت به خاطر خونریزی جفت رخ می‌دهد. به همین دلیل، انجام ECV تنها در بیمارستان‌هایی توصیه می‌شود که امکانات لازم برای انجام سزارین اورژانسی در صورت نیاز فراهم باشد.

میزان موفقیت روش ECV چقدر است؟

تقریباً نیمی از موارد وضعیت بریچ جنین با استفاده از روش چرخش سفالیک خارجی به موقعیت سر پایین تغییر می‌کند. استفاده از داروهایی برای شل کردن عضلات رحم قبل از انجام ECV می‌تواند شانس موفقیت این روش را افزایش دهد، بدون اینکه این داروها تأثیر منفی روی نوزاد داشته باشند. در صورتی که چرخاندن جنین با این روش ممکن نباشد، پزشک گزینه‌ های مناسب برای ادامه زایمان را قبل از ترخیص از بیمارستان به مادر اطلاع خواهد داد.

نکات مهم قبل از تصمیم‌گیری برای زایمان بریچ

قبل از انتخاب روش زایمان در صورت تشخیص وضعیت بریچ جنین، لازم است چند نکته مهم را در نظر بگیرید. نخست، سلامت مادر و جنین باید به دقت ارزیابی شود تا بهترین روش زایمان انتخاب گردد. همچنین میزان تجربه و مهارت تیم پزشکی در انجام زایمان طبیعی در وضعیت بریچ تاثیر زیادی در موفقیت و کاهش خطرات دارد. شرایط رحم، اندازه جنین و وجود هرگونه عارضه دیگر مانند جفت سرراهی یا مشکلات بند ناف نیز باید بررسی شود. در نهایت، مشورت دقیق با پزشک و آشنایی با مزایا و خطرات هر روش، به مادر کمک می‌کند تا تصمیمی آگاهانه و ایمن بگیرد.

مراقبت‌ های ویژه در بارداری با وضعیت بریچ

در بارداری با وضعیت بریچ جنین، مراقبت‌های پزشکی ویژه‌ای ضروری است تا سلامت مادر و نوزاد تضمین شود. این مراقبت‌ها شامل انجام سونوگرافی‌های منظم برای پیگیری موقعیت جنین، کنترل فشار خون مادر و ارزیابی علائم احتمالی زایمان زودرس است. همچنین پزشک ممکن است توصیه کند از فعالیت‌های سنگین و استرس ‌زا خودداری شود و در صورت نیاز، برنامه ‌ریزی برای انجام چرخش سفالیک خارجی یا زایمان سزارین تنظیم شود. پیگیری دقیق این مراقبت‌ها می‌تواند به کاهش خطرات مرتبط با وضعیت بریچ در بارداری کمک کند.

سخن پایانی

وضعیت بریچ در بارداری یکی از چالش‌هایی است که ممکن است در هفته ‌های پایانی بارداری برای برخی مادران رخ دهد. اگرچه این وضعیت همیشه به معنای بروز خطرات جدی نیست، اما آگاهی از انواع آن، روش‌های درمانی مانند چرخش سفالیک خارجی (ECV)، مراقبت‌های ویژه و انتخاب صحیح روش زایمان می‌تواند نقش مهمی در کاهش عوارض احتمالی داشته باشد. وضعیت بریچ جنین موضوعی است که نیاز به توجه، پیگیری مداوم و مشورت با پزشک دارد تا هم سلامت مادر و هم سلامت نوزاد به بهترین شکل حفظ شود. با مراقبت صحیح و برنامه ‌ریزی مناسب، می‌توان این مسیر را با اطمینان و آرامش طی کرد.